„Rękopisy i starodruki z dawnej Biblioteki Piastowskiej” – nowa wystawa czasowa

Dnia 10 sierpnia 1569 r. z inicjatywy ks. Jerzego II zostało otwarte w Brzegu Gymnasium Illustre Bregensis. Prezentowało ono wysoki poziom akademicki i ściągało w swoje mury młodzież z całego Śląska, Królestwa Polskiego, Czech, Moraw, Siedmiogrodu, Łużyc, Pomorza.

Niebagatelną rolę w procesie edukacji odegrało utworzenie biblioteki gimnazjalnej.

Bibliotheca Piastorum Bregensis lub Bibliotheca Gymnasii Illustris Bregensis otrzymała księgozbiór zniesionej w 1534 r. kolegiaty św. Jadwigi oraz książki z prywatnej biblioteki zamkowej ks. Jerzego II. Biblioteka rozpoczęła swoją działalność w 1569 r. z księgozbiorem liczącym kilkaset woluminów. Najstarsze z nich datowane są na drugą połowę XIII i początek XIV w.

Biblioteka rozwijała się dzięki darowiznom kolejnych książąt, dworzan i rektorów gimnazjum. Dominowały książki z zakresu prawa, teologii, filozofii, polityki, historii, medycyny, matematyki, astronomii, geografii, sztuki fechtunku, architektury, fortyfikacji i sztuki wojennej, a także z zakresu ustawodawstwa i demografii.

Wśród średniowiecznych rękopisów szczególne miejsce zajmuje pergaminowy manuskrypt z drugiej połowy XIII w. – „Ewangeliarz” ze zbiorów ks. Ludwika I, natomiast wśród starodruków – inkunabuł z 1497 r. Petrusa de Bergano „Tabula in libros...”.

Biblioteka posiadała książki z zakresu historii i nauk pomocniczych, jak np. „Principium Christanorum Stemata” (1608 r.), zawierająca drzeworyty drzew genealogicznych rodów królewskich i książęcych z Europy i Imperium Osmańskiego, czy „Polonicae Historiae corpus hoc est Polonicarum...” N.J. Pistoriusa (1582 r.), opisująca historię Polski.

Medycynę i ziołolecznictwo prezentują dwa starodruki: P.A. Matthiolo „New Kreüterbuch...” (1563 r.) i Anonymum Ph. „Horn des heyles menschliche blödigkeit oder Kreüterbuch...” (1576 r.). Zawarta w nich wiedza do dzisiaj jest wykorzystywana w medycynie, a same książki zawierają kilkaset drzeworytów umożliwiających rozpoznanie ziół.

Z zakresu astronomii prezentowane jest dzieło astronomki Marii Cunitz „Urania Propitia...” (1650 r.), której imię nosi krater uderzeniowy na Wenus. Natomiast Octavii Pisani stworzył rzadki przykład książki interaktywnej „Astrologia seu Motus...” (1613 r.), gdzie obracające się dyski papierowe pozwalają obliczyć pozycje planet.

Geografię reprezentuje nowożytny atlas świata A. Orteliusa „Theatrum Orbis Terrarum” (1570 r.) oraz „Civitates orbis terrarum” (1572 r.), w którym znajdują się sztychy przedstawiające widoki miast Europy, Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Sztuka fechtunku mogła być rozwijana w oparciu o „Künstlicher Berichte und aller zierlichste beschreibung des Edlen Ohesten...” (1573 r.) J. Feffera, książkę opisującą walki rycerskie oraz uczącą umiejętności posługiwania się nieruchomą kopią. J.J. Wallhausen w podręczniku dla kawalerzystów „Kriegskunst zu Pfred. Derinnen gelehret werden...” (1616 r.) uczy sztuki walki na koniu.

W okresie najwyższego rozkwitu biblioteka liczyła 3370 woluminów. Po II wojnie światowej zachowało się 2916 woluminów. W 1950 r. Bibliotekę Brzeską w liczbie 2883 woluminów wcielono, jako jeden ze zbiorów zabezpieczonych, do Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, 33 woluminy pozostawiono w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.

Opracowała: Małgorzata Młynarska

Bibliografia:

1. Piastowskie kolekcje ze zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, Wrocław 2015.

2. Druki brzeskie w języku polskim XVII – 1. poł. XX w., Brzeg 2012.