Wystawa piastowskich numizmatów a 350-lecie wygaśnięcia dynastii Piastów na brzeskim zamku

Kolekcję numizmatów piastowskich w Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu zapoczątkował zbiór przedwojenny. Na aukcjach w Monachium, w latach 1911 i 1918, zakupiono monety i medale okolicznościowe emitowane przez piastowskich książąt śląskich. Taki właśnie terytorialny zasięg zbieractwa, określony granicami dawnego księstwa, przyjął ówczesny kierownik Muzeum Hermann Weisstein. Prawdopodobnie w zbiorze, zaprezentowanym po raz pierwszy w 1926 r. podczas wizyty członków Śląskiego Towarzystwa Starożytności, obecnym na wystawie stałej od 1930 r., liczącym ok. 50 egzemplarzy, dominowały monety bite w Brzegu i w Legnicy. W inwentarzu spisanym w 1949 r. zapisano 108 monet i medali Piastów śląskich.

Nieustannie wzbogacany zbiór to monety pierwszych władców Polski oraz monety i medale Piastów śląskich: brzeskich i legnickich, opolskich, raciborskich, cieszyńskich, głogowskich, ziębickich…

Najstarsze monety w kolekcji to denary Bolesława II Śmiałego i Władysława I Hermana, Bolesława III Krzywoustego i jego synów: Władysława II Wygnańca, Bolesława IV Kędzierzawego i Mieszka III Starego, bite w Krakowie, Płocku, Poznaniu i Gnieźnie. Wśród monet emitowanych przez Piastów śląskich do bitych najwcześniej należą denary Bolesława I Wysokiego, halerze i denary Mieszka Plątonogiego oraz brakteaty Henryka I Brodatego lub Henryka II Pobożnego, bite we Wrocławiu i Raciborzu; wśród emitowanych przez Piastów brzeskich i legnickich niezwykle cenne: kwartnik Bolesława III (pocz. XIV w.), floren Wacława I (1345 r.?), halerz Henryka z Blizną (ok. 1399 r.), halerze Ludwika II (l. 1399-1436).

Najwyższe nominały to monety złote: floren, bity w Legnicy, dukaty (o nominałach ½, 1, 3, 4,5) ks. ks. Jana Chrystiana i Jerzego Rudolfa z lat 1609-1611, bite w Złotym Stoku, oraz dukaty i srebrne talary z lat 1653-1659, emitowane przez ks. ks. Jana Chrystiana i Jerzego Rudolfa, Jerzego III, Ludwika IV i Chrystiana z mennicy w Brzegu.

Brzeska mennica książęca (w XIV w. dzierżawiona przez Radę Miejską) czynna była w l. 1311-1475, 1621-1623 oraz 1651-1675. (W latach późniejszych: 1676-1677 i 1693-1714 działała pod administracją królów czeskich i cesarzy z rodu Habsburgów.) Początkowo bito w niej kwartniki i halerze; w kolejnych latach spod pras menniczych wychodziły monety obiegowe i okolicznościowe, a także medale pamiątkowe. W zbiorach Muzeum znajduje się, wykonana w 1577 r., płyta z herbem Piastów brzesko-legnickich, która do 1987 r. była wmurowana w ścianę frontową siedziby dawnej mennicy przy dzisiejszej ul. Garbarskiej 11.

Numizmaty okolicznościowe były bite głównie z okazji śmierci książąt: Joachima Fryderyka (1602 r.), jego żony Anny Marii (1605 r.), Jerzego Rudolfa (1653 r.), Ludwika IV (1663 r.), Jerzego III (1664 r.), żon Jerzego III: Zofii Katarzyny (1659 r.) i Elżbiety Marii Karoliny (1664 r.), Chrystiana (1672 r.) oraz Jerzego IV Wilhelma (1675 r.). Te ostatnie dobitnie podkreślające koniec dynastii stosownymi inskrypcjami, np.: „Ostatni potomek polskiego Piasta etnarchy. Książę przecież pełnoletni, aczkolwiek w 15. roku swego życia, po dziewięciomiesięcznym zarządzaniu w księstwach, położył nieszczęsny kres dnia 21 listopada roku 1675 sobie, domowi królewskiemu trwającemu dziewięć wieków. Pozostawił Śląsk w wątpliwości, czy jest więcej winien rodowi piastowskiemu, czy łez po śmierci Jerzego Wilhelma” (oryg. w j. łacińskim), czy też wizerunkiem kwitnącej agawy, która kwitnie tylko raz, a zaraz po tym zaczyna obumierać, co nawiązuje do odejścia księcia w bardzo młodym wieku. (Motyw kwitnącej agawy znajduje się także na sarkofagu ks. Jerzego IV Wilhelma.)

Ważne są unikatowe srebrne medale: autorstwa Tobiasa Wolffa z wizerunkami ks. Jerzego II i jego żony Barbary z 1572 r. oraz autorstwa Johanna Buchheima, ofiarowany w 1656 r. ks. Jerzemu III przez Radę Miejską Brzegu, którego awers wypełnia wizerunek księcia na koniu, zaś rewers – panorama miasta Brzegu (jeden z najstarszych znanych widoków miasta).

Muzeum posiada w swym zbiorze także kolekcję medali współczesnych poświęconych Piastom, związanym z czasem ich panowania wydarzeniom (chrzest Polski, koronacja Bolesława Chrobrego), ufundowanym budowlom (zamki, klasztory), itp., m.in.: unikatową (nakład 20 kompletów) serię 14 medali Józefa Stasińskiego, wydaną przez Muzeum Sztuki Medalierskiej we Wrocławiu z okazji 300. rocznicy wygaśnięcia dynastii w 1975 r., medale Witolda Korskiego z serii Królewskiej Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego oraz medal, którego emisja towarzyszyła ponownej konsekracji kościoła przyzamkowego wraz ze znajdującym się w nim mauzoleum Piastów brzeskich (dokonano wówczas, w 314. rocznicę śmierci ostatniego Piasta, ponownego pochówku szczątków Piastów), i medal upamiętniający ostatnią piastowską księżną Karolinę, wydany w 2007 r. w 300-lecie jej śmierci – oba wydane przez brzeskie Muzeum według projektu Pawła Kozerskiego i Elżbiety Kafel.

Wśród współczesnych numizmatów sławiących dynastię piastowską wyróżniają się również: seria „Piastowie”, zaprojektowana przez Beatę Wątróbską-Wdowiarską, emitowana przez Skarbiec Mennicy Polskiej S.A. w latach 2009-2010, seria „Kolekcja Długosza” z wizerunkami postaci legendarnych: Lecha, Kraka, Wandy, Popiela, pierwszych przedstawicieli dynastii i orła z pieczęci majestatycznej Przemysła II z 1295 r., wydana przez Skarbiec Koronny S.A. w 2015 r. i banknot kolekcjonerski Narodowego Banku Polskiego, który ukazał się z okazji obchodów 1050. rocznicy chrztu Polski (platerowane 24-karatowym złotem).