Dział Historii

Dział gromadzi muzealia związane z dziejami Piastów śląskich, z przeszłością miasta, Ziemi Brzeskiej i Śląska oraz obiekty w sposób pośredni związane z tematyką piastowską, stanowiące uzupełnienie zbiorów. Kolekcję zapoczątkował zbiór przedwojenny, pochodzący z funkcjonującego w Brzegu od 1901 r. Muzeum Miejskiego.

Zbiór numizmatyczny obejmuje ok. 5 000 egzemplarzy (monet złotych, srebrnych i miedzianych, medali pamiątkowych i okolicznościowych; od XI do XX w.). Duża część z nich to monety i medale emitowane przez Piastów: królów i książąt polskich oraz władców śląskich. Obok średniowiecznych monet pierwszych Piastów, monet emitowanych przez nowożytnych książąt śląskich, czy obiegowych wychodzących spod tłoków menniczych w różnych śląskich miastach, są w zbiorze wyjątkowe monety i medale okolicznościowe, bite z okazji śmierci książąt oraz z wizerunkami ks. brzeskiego Jerzego II i jego żony Barbary z 1572 r. T. Wolffa i medal autorstwa J. Buchheima, ofiarowany w 1656 r. ks. Jerzemu III przez Radę Miasta Brzegu, którego rewers wypełnia panorama Brzegu (jeden z najstarszych znanych widoków miasta). Ponadto zbiór obejmuje kilka monet rzymskich, monety i medale polskie (np. Zygmunta Starego, Stanisława Augusta Poniatowskiego, bite w Królestwie Polskim i Księstwie Warszawskim), pruskie, rosyjskie, niemieckie, austriackie, francuskie, włoskie, szwedzkie, bułgarskie, węgierskie (od XVIII do XX), ok. 200 banknotów (polskie i rosyjskie z 1.poł. XX w. i śląskie bony zastępcze z początku XX w.), a także skarb odnaleziony w Lewinie Brzeskim (m.in. grosze i krajcary Ferdynanda II z l. 1624-1625), znalezisko numizmatyczne z Lubszy k. Brzegu, składające się z monet niemieckich z XIX/XX w. i skarb odnaleziony w Brzegu przy ul. Łokietka, składający się z dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych monet. Zbiór uzupełniają naczynia zdobione monetami.

Kolekcję archiwaliów tworzą głównie dokumenty rękopiśmienne i drukowane, (pergaminowe i na papierze czerpanym), powstałe na dworach śląskich książąt piastowskich (XIV – XVII w.; w tym nadzwyczaj cenne: katalog Biblioteki Piastowskiej, założonej przez ks. Ludwika I i zeszyt do matematyki ks. Jana Chrystiana z autografem, 1607 r.), sporządzane przez radę miasta Brzegu (XIII – XIX w.), wystawiane przez urzędy miejskie i cechy rzemieślnicze (XVII – XIX w.).

Zbiór sfragistyczny Działu składa się z woskowych i lakowych pieczęci monarszych, m.in. książąt brzeskich Jerzego II i Joachima Fryderyka (XVI w.) oraz bogatej kolekcji tłoków pieczętnych miejskich i cechowych (XIV – XIX w.). Najstarszy w zbiorze tłok pochodzi z 1333 r. Jest to tłok pieczęci miejskiej Lewina Brzeskiego.

W zbiorze muzealiów związanych z działalnością cechów rzemieślniczych znajdują się obok dokumentów (XVII – XIX w.) i tłoków pieczętnych (XVIII – XIX w.) – meble cechowe: lady (XVIII – XIX w.) i unikatowa szafa brzeskiego cechu pospólnego (białoskórników, farbiarzy, mydlarzy, powroźników, pończoszników, koszykarzy i browarników) z 1707 r. Ponadto Muzeum posiada kolekcję godeł i wywieszek (także pogrzebowych) cechów i warsztatów rzemieślniczych, chorągwie cechów koszykarzy i cieśli oraz proporzec terminatorów ciesielskich (XIX w.). Kolekcję uzupełniają wytwory rzemieślnicze – głównie wyroby garncarskie i kowalsko-ślusarskie (XIV – XIX w.).
W tym dziale gromadzone są też dokumenty, pieczęcie i obiekty związane z powstałymi w XIX w. w Brzegu fabrykami, zakładami przemysłowymi. Do najciekawszych należą: dokumenty na papierze firmowym brzeskich cukierni i drukarni, szyldy reklamowe browarów, wzornik kolorów wytwórni kafli piecowych, formy do wyrobu cygar (k. XIX – pocz. XX w.).

Kolekcję etnograficzną tworzą: pług, krosno, kołowrotki, przęślice, motowidła, gręple, wijadła, szpule, wrzeciona (XIX w.). Najcenniejsze w zbiorze są ule: kłodowy i szafkowy, związany z osobą ks. Jana Dzierżona. Zespół obiektów dopełniony jest przez sprzęt gospodarstwa domowego: naczynia, sztućce, formy do ciasta, młynki, żelazka, spłuczki toaletowe, wieszaki na ubrania, itd. (XVIII – XX w.).

Wśród gromadzonych przyrządów mierniczych na szczególne zainteresowanie zasługują miary objętości (nasypne, nalewne) i miary długości – wzorcowe i użytkowe (korce, kwarty, łuty, łokcie, stopy; XIX w.). W utworzonej kolekcji znajdują się również dziewiętnastowieczne termometry, chronometr, areometr, wagi (apteczna, monetarne z odważnikami, w futerałach oraz bezmian czyli tzw. waga rzymska).
Dział gromadzi także sprzęt pożarowy (wiadra, syreny, pompy, XIX w.) oraz sprzęt oświetleniowy (świeczniki, latarki, lampy dorożkarskie, lampy uliczne, XIX w.).

Osobny zbiór tworzą militaria. Gromadzona jest broń biała, palna i oporządzenie jeździeckie. Kolekcję broni białej formują: XVI-wieczne miecze i rapiery, szable – polska, rosyjska, węgierska, pruskie, austriackie, francuskie z k. XVIII – XIX w., szpady – polska sportowa z okresu międzywojennego, pruskie z połowy XIX w. oraz wyjątkowa szpada z pistoletem (XVII – XVIII w.) i tzw. schiavona z XVII w., pałasze – pruskie i francuski z XIX w., tasaki – pruskie, rosyjski i francuski z XIX w., maczety – Ameryka Środkowa, k. XIX w. oraz kordelasy z XIX w. i bagnety – polski z okresu II wojny światowej i angielskie, pruskie, francuskie, rosyjskie od k. XVIII do pocz. XX w. Zbierana broń palna to pistolety – śląski, pruskie, angielskie, belgijski z k. XVIII – pocz. XIX w., karabin francuski z k. XVIII w. i strzelby – śląskie (w tym z wytwórni brzeskiej G. Gaerlitza, XIX w.), pruska (Turyngia, XIX w.), hiszpańska (Ch. Ris, XVII – XVIII w.), bałkańska (XIX w.), afrykańskie (XIX w.). Kolekcję dopełniają rakietnice, prochownice, probierz, a także siodła, wędzidła, strzemiona i unikatowe formy do odlewu kul.

Kształt tworzonej kolekcji nadają również gromadzone starodruki, głównie kancjonały i postylle – zbiory kazań autorstwa S. Dambrowskiego, wydawane w Brzegu w XVIII i XIX w. oraz druki okolicznościowe, towarzyszące uroczystościom pogrzebowym brzeskich książąt piastowskich i ich żon (XVII w.).
Zbiór Działu Historii to również wszelkiego rodzaju reprodukcje (drzew genealogicznych rodów europejskich, grafik, fotografii, kartografii), kopie (drzew genealogicznych Piastów śląskich, militariów, numizmatów, dokumentów i pieczęci książęcych i cechowych), rekonstrukcje (strojów książęcych) oraz współczesne wydawnictwa i pamiątki związane z dziejami Śląska, Piastów śląskich, Brzegu i Ziemi Brzeskiej.
W związku z reaktywacją Zakonu Kawalerów Orderu Złotego Jelenia, utworzonego 1675 r. przez ks. Jerzego IV Wilhelma, w Dziale Historii utworzono zbiór zwany Salą Myśliwską. Zbiór tworzą pamiątki przekazywane przez członków Zakonu: poroża, stroje paradne, numizmaty, obiekty falerystyczne, dzieła sztuki o tematyce myśliwskiej.