Brzeg jest specyficznym miastem. Jego charakter tworzy nie tylko architektura, nacechowana wybitnymi i wyróżniającymi się na tle innych miast realizacjami sięgającymi czasów średniowiecznych, ale przede wszystkim ludzie. To mieszkańcy miasta tworzyli jego materialne i niematerialne dziedzictwo. Ów genius loci kształtowany przez stulecia i przez dziesiątki pokoleń mieszkańców miasta, wyróżnia Brzeg na tle wielu miejscowości na mapie Polski. Punktem zwrotnym najnowszych dziejów Brzegu był rok 1945 i zmiana granic Rzeczpospolitej. Najnowsze dzieje nadodrzańskiego grodu kształtują pokolenia wywodzące się w dużej mierze z grona przesiedleńców, wywiezionych na Śląsk z terenów kresów południowo wschodnich Drugiej Rzeczpospolitej. Pamięć o przodkach sprawiła, że to właśnie Brzeg został wybrany na miejsce utworzenia Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów. Na siedzibę muzeum wybrano nieprzypadkowo nietuzinkowy obiekt – dawną książęcą szkołę. Nowożytną kuźnicę wiedzy i umiejętności. Miejsce spotkania Muz, kształtowania charakteru i ugruntowania zasad uniwersalnych. Miejscem, które z czasem stało się wielokulturowym, wieloetnicznym i wielowyznaniowym ośrodkiem nauczania młodzieży.
Jeszcze w tym samym miesiącu, 29 kwietnia, Rada Miejska Brzegu podjęła uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na przekazanie w drodze darowizny na rzecz Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, zabudowanych działek gruntu nr 423/4 i 424/1, o łącznej pow. 0,4037 ha, położonych w Brzegu przy Placu Moniuszki 1 i ulicy Bolesława Chrobrego.
W dniu 8. marca 2022 r., w celu rozpoczęcia prac nad profilem przyszłej placówki, przy dyrektorze Muzeum Piastów Śląskich powołane zostało specjalne Kolegium doradcze, na czele którego stanął dr hab. Łukasz Gaweł – dyrektor Muzeum Narodowego w Warszawie. W skład kolegium weszli m.in. wybitni polscy muzealnicy, osoby merytorycznie przygotowane do prowadzenia procesu inwestycyjnego, przedstawiciele samorządu lokalnego i urzędu Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Zastępcą przewodniczącego Kolegium wybrany został dr hab. Mariusz Sawicki z Uniwersytetu Opolskiego – członek Rady Muzeum Muzeum Piastów Śląskich. Zadaniem tego gremium jest przygotowanie, opiniowanie oraz inicjowanie kierunków działań związanych z procesem tworzenia Muzeum Kultury i Dziedzictwa Kresów, jako oddziału Muzeum Piastów Śląskich. Kolegium sprawuje nadzór nad kierunkami zagospodarowania obiektu dawnego Gimnazjum Piastowskiego, zaczynając od prac koncepcyjnych, następnie projektowych poprzez wykonawcze i budowlane, a finalnie nadzór merytoryczny nad gromadzeniem zbiorów i uruchomieniem obiektu.
W drugim kwartale 2022 r. przystąpiono do procedur związanych z wyłonieniem wykonawców badań. Do końca 2022 r. wykonano szczegółowe badania w zakresie rozeznania architektonicznego, konserwatorskiego i stanu konstrukcji budynku. Przeprowadzono również sondażowe badania archeologiczne we wnętrzu obiektu (sondaże w sieni i w piwnicach) zaś w celu rozeznania jego bezpośredniego sąsiedztwa pracom archeologicznym poddano około 120 m2 dziedzińca. Badania tej części nieruchomości miały za zadanie potwierdzenie istnienia wcześniejszej, nowożytnej zabudowy, związanej z domami profesorów Gimnazjum i gimnazjalnym ogrodem. Ich rezultat dał, zgodnie z przewidywaniami, nad wyraz pozytywny efekt. Dzięki badaniom sondażowym udało się potwierdzić istnienie zabudowy nowożytnej na dziedzińcu, co z kolei pozwoli na staranie się o środki na przebadanie całego terenu dziedzińca (ok 2500 m2). W trakcie badań pozyskano około 1000 artefaktów (fragmentów kafli, ceramiki użytkowej, elementów metaloplastyki, szkła etc.). Dzięki wyjątkowemu znalezisku w postaci fragmentów granatu moździerzowego rozerwanego w trakcie eksplozji i leżącego na spalonej posadzce jednego z dawnych domów profesorskich udało się określić dokładną datę zniszczenia części zabudowy dziedzińca. Odnaleziony artefakt w zestawieniu z adnotacjami z kroniki oblężenia miasta z 1741 r. pozwoliły datować zniszczenie obiektów stojących we wschodniej części dziedzińca na 2 maja 1741 r. o godzinie 11. Ciekawe okazały się również wyniki badań konserwatorskich. Wiemy, że renesansowy portal główny pokryty był dekoracją malarską. Udało się także odnaleźć renesansowe elementy architektury (np. detale opasek okiennych, okulus – okrągły otwór zlokalizowany nad furtą dla pieszych doświetlający w szesnastym wieku sień). Wyniki przeprowadzonych badań zostaną uwzględnione w Programie Funkcjonalno Użytkowym, który będzie pierwszym krokiem do opracowania projektu adaptacji dawnego gimnazjum na cele muzealne.
Projektując przyszłe Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów przed muzealnikami i projektantami stoi kolosalne zadanie odpowiedniego zaaranżowania całej, nowo tworzonej, instytucji. Nie tylko pod kątem zagospodarowania przestrzeni obejmującej pięć i pół tysiąca metrów kwadratowych samego budynku oraz blisko 3 tys. metrów kwadratowych terenu przyległego, lecz przede wszystkim merytoryczne opracowanie wystaw.
Na pytanie, w jakim kierunku ma podążać proces projektowy, odnośnie merytorycznej prezentacji tematu wstępnej odpowiedzi udzieliły przeprowadzone badania socjologiczne. Już wiemy, że będziemy szli dwutorowością opowieści, prezentując relacje łączące Śląsk z Kresami Rzeczpospolitej, Te światy „równoległe” na przestrzeni wieków miały wiele punktów wspólnych. Historii, które przenikały się nawzajem tworząc dialog Śląska i Kresów. Zwornikiem naszej opowieści o tych relacjach będzie przesiedlenie mieszkańców Lwowa, Stanisławowa, Wilna, Kamieńca Podolskiego, Żółkwi i wielu miast , miasteczek i wsi na tereny dzisiejszej Polski południowo-zachodniej.
W myśl łacińskiej maksymy Nihil de nobis, sine nobis, w bezpośredni proces tworzenia Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów od 2023 r, zaangażowane zostały stowarzyszenia i organizacje kresowe, które chętnie odpowiedziały na zaproszenie brzeskich muzealników do spotkania w Brzegu i udziału w tworzeniu placówki o Kresach i Kresowianach. O dziedzictwie, kulturze, historii, Tej Wielkiej i tej najbliższej sercu – historii i historiach rodów, rodzin i jednostek. A zatem #DoBrzeguNaKresy.
Z inicjatywy Dyrektora Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu, po konsultacjach z wieloma Organizacjami Kresowymi rozpoczynamy akcję zbiórki pamiątek kresowych.
Szanowni Państwo, mamy zaszczyt przedstawić naszych Darczyńców Muzeum Dziedzictwa i Kultury Kresów
Media, które objęły patronatem medialnym wydarzenia organizowane w Zamku Piastów Śląskich w Brzegu
Powodzenie!
Niepowodzenie!